En dan is het zover. De avond waarop het ‘mei’ bier wordt gepresenteerd. Een avond vol Zaanse geschiedenis, Gorter’s poëzie en bier. Afgezien van dat laatste klinkt het programma misschien wat droog, maar dat was het allerminst.
In het afgeladen proeflokaal van Hoop werd een zeer gevarieerd programma opgevoerd. Dankzij het geweldige verteltalent van Hans Luiten (stadsdichter Lisa van Tongeren verzuchtte: “was hij m’n geschiedenisleraar maar”), Gorter-kenner Loranne Davelaar en Zaanstad’s stadsdichters (naast genoemde Van Tongeren ook Reinier Fosch) werd het een geweldige avond op die donderdag 12 mei aan de Lagedijk 71 in Zaandijk. Wie mijn verhaal over het Prima•Vienna bier, de laatste halte voordat het glas geheven kon worden, nog eens wil horen of er niet bij kon zijn, lees verder.
(De vorige aflevering van dit feuilleton is hier te vinden.)
Mei, Gorter, bier?
Het was de bedoeling bij deze Limited Edition om een bier te maken dat een link heeft met de Zaanstreek. Kom je dan vanzelf uit bij duivekater, borrelnoten of de speculaas van mijn schoonmoeder als ingrediënt in de brouwketel? Leek me niet. (Overigens heerlijke speculaas hoor, die van mijn schoonmoeder.)
Nee, ik besloot het te zoeken in iets literairs. Het zou een voorjaarsbier worden. Mei dus. Mei is natuurlijk ook een gedicht, met die bekende openingsregel ‘een nieuwe lente en een nieuw geluid’. Van Herman Gorter, geboren in Wormerveer. Daar heb je je link met de Zaanstreek.
Na een even meeslepend als hilarisch verhaal over de geschiedenis van het socialisme in de Zaanstreek, treffende gedichten vol voorjaar en hoop, en een sprankelend tweegesprek over Herman Gorter (‘ik vin je zo lief en zo licht, je ogen zijn zo vol licht’ – het mooiste gedicht van Gorter blijkt toch Zie je ik hou van je te zijn) is het zaak een link te maken met bier. Wat dacht je van deze: Gorter is geboren in 1864, hetzelfde jaar waarin ene Gerard Adriaan Heineken brouwerij De Hooiberg aan de Nieuwezijds Achterburgwal in Amsterdam kocht. Die naam Heineken gaan we nog tegenkomen in het verhaal.
Vienna mout
Van letters kun je geen bier maken. En er groeit in de Zaanstreek ook niet zo bar veel waarmee je bier kan brouwen. Maar er komen wel veel grondstoffen van verre naar hier. Duyvis, Honig, Verkade, Lassie, Albert Heijn, Wessanen – allemaal van Zaanse origine. En dus keek ik in mijn fotoboeken van m’n bierreizen en vond daar de elementen om het bier te maken. Want dingen van elders halen, dat doen we dus, hier in de Zaanstreek.
Over Europa loopt een band van bier. In het gebied dat strekt van het midden van Europa – Tsjechië, Oostenrijk, Duitsland – over België naar het Verenigd Koninkrijk en Ierland ligt de oorsprong van de bieren die we tegenwoordig drinken. Stout, pale ale, witbier, weizen, pils, noem maar op. Buiten die band zijn er geen of nauwelijks nog authentieke bierstijlen overgebleven. Maar soms vinden er nieuwe ontwikkelingen plaats (zie ‘hop’) en soms worden er oude gebruiken herontdekt (zie ‘gist’).
De bieren uit het midden van Europa zijn voornamelijk lager bieren. Bieren die koel vergisten, relatief lang rijpen en een subtiel en gebalanceerd smaakprofiel hebben. Persoonlijke favoriet: Vienna lager, ook wel amber lager genoemd, De amber lager van de brouwerij van het Strahov klooster in Praag staat in mijn geheugen gegrift als een van de beste bieren die ik ooit gedronken heb. Maar ook bijvoorbeeld in een klein dorp aan de oevers van de Elbe, vlak bij de Duits-Tsjechische grens, kun je zomaar een ‘Bernstein’ bier vinden dat diezelfde nuchtere maar vervullende doordrinkbaarheid heeft die dit soort bieren kenmerkt.
Vienna lager hebben we te danken aan de Oostenrijker Anton Dreher. Met zijn maat Gabriel Sedlmayer ging hij in 1833 op reis door Engeland en Schotland om daar de laatste nieuwtjes op het gebied van brouwen te leren. Geheim wapen: een holle wandelstok waarmee ze heimelijk monsters namen om die later te analyseren. Innovaties die ze meenamen naar huis: de saccharometer en de manier om rookvrije mout te produceren. Eenmaal terug in respectievelijk Beieren en Oostenrijk bouwden ze hun brouwimperium uit; Spaten in München en Dreher in Klein-Schwechat (bij Wenen). Dreher’s Vienna lager werd een groot succes.
Tegenwoordig kom je in de Oostenrijkse supermarkten nog altijd Schwechater bier tegen. Onderdeel van de Brau Union groep, dat op zijn beurt weer eigendom is van… Heineken.
De basis voor het bier is 100% Vienna mout van mouterij The Swaen uit Kloosterzande.
Italiaanse hop
Italië is nou zo’n bierland waar allerlei nieuws gebeurt. Birrificio Italiano uit de buurt van Como stond aan de wieg van wat Italian-style Pilsner is gaan heten: een dryhopped, droger pils. Het gebruik van lokale planten en kruiden leidde onder andere tot het bier met eucalyptus van de trappistenbrouwerij van Tre Fontane in Rome, en de grens tussen bier en wijn vervaagt dankzij de Italian Grape Ale, de ‘IGA’. Bier dat met wijndruiven wordt gemaakt. Het zijn zomaar wat voorbeelden van wat je Italië op biergebied kunt beleven. De drang naar het creëren van mooie smaken leidt tot de bijzonderste creaties.
Belangrijke aanjager van de moderne Italiaanse biervariatie is Teo Musso, grondlegger van het Baladin bierimperium. Samen met zijn maat Kuaska (Lorenzo Dabove) is hij ook de bedenker van het teku-glas. Keurig op een voet en steel, wijd van onderen en taps toelopend om alle aroma’s naar de neus te dirigeren, uitmondend in een prettig drinkend randje. Het ideale bierglas wat mij betreft. Ook Hoop gebruikt dit type glas in het proeflokaal.
Italië kent grofweg net zoveel brouwerijen als Nederland. Ga dus bij je volgende bezoek aan het land op zoek naar die lokale bieren. Er is zoveel meer dan Birra Moretti en Peroni! (Birra Moretti is overigens eigendom van… Heineken.)
Door de hop uit Italië krijgen we een beetje van dit opwindende bierland mee in het bier.
Noorse gist uit Canada
Soms wordt er iets ‘nieuws’ ontdekt. Dankzij het speurwerk van onder andere Lars Marius Garshol weet de hele bierwereld nu van het bestaan van oude maar nog steeds actief toegepaste brouwmethoden op boerderijen in Scandinavië en de Baltische staten. Als je je daarin wat verdiept kom je zaken tegen als raw ale, jeneverbestakken, hete stenen en keptinis. Enige jaren terug waren we op een festival in Noorwegen dat geheel gewijd was aan deze oermanier van bier maken. In Opwaaiend Schuim doe ik daar uitgebreid verslag van.
Het belangrijkste exportproduct van deze herontdekking (en -waardering) is kveik. De lokale Noorse gist die van brouwsel op brouwsel wordt gebruikt, snel zijn werk doet zonder nare bijsmaken achter te laten, en een wat sinaasappel-achtig aroma als kenmerk heeft. Tientallen soorten kveik zijn er inmiddels uit de fjorden van Noorwegen opgediept, en het Canadese Escarpment Laboratories brengt ze in kaart en verkoopt ze.
Datzelfde Escarpment ontwikkelde ook een kveik die bedoeld is voor lager bieren, de Krispy kveik, die gebruikt is voor het bier.
Prima•Vienna?
Die ‘prima’ is van primavera, het Italiaanse woord voor lente. Vienna spreekt voor zich. En ‘kveik’ paste er even niet tussen, al was Prima•Kvienna een optie geweest, zij het ietwat gekunsteld.
Maar alle woorden op een stokje. De smaak van de Prima•Vienna, daar gaat het om. En die is precies zoals ik hem voor ogen had. Het bier is vol van smaak, licht karamellig, een als een jas passend randje bitterheid van de hop en toch evengoed een fris sinaasappeltje van de kveik. En dat met een luttele 4,6% aan alcohol.
Dit is bier dat je graag drinkt. Zo op zichzelf, om bij te komen van een drukke werkweek, op een borrel of bij de bbq. Hier kan je rustig een doos van in je koelkast hebben staan, want dat komt wel op. Dit is het bier dat je nodig hebt als je iets toegankelijks wilt drinken mét smaak, maar zonder ‘moeilijk’ te doen.
Bierontwerper Derek (links op de foto) en brouwer Pierre-Yves (midden) hebben een prachtig stuk werk afgeleverd. Geniet er van zolang het kan. Het was voor mij in ieder geval een grote eer en genoegen aan dit project mee te hebben gewerkt.
Meer lezen over de aangesneden onderwerpen? Dit zijn de boeken die ik de revue liet passeren.
- Gerard Heineken. De man, de stad en het bier, Annejet van der Zijl
- Vienna Lager, Andreas Krennmair (Engels)
- Guida alle birre d’Italia (Italiaans)
- Historical Brewing Techniques. The Lost Art of Farmhouse Brewing ales, Lars Marius Garshol (Engels)
